Jak wygląda i czy w ogóle warto, diagnozować się w kierunku ADHD?

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej staje się coraz popularniejszym tematem. Pewnie już nieraz trafiliście na filmiki (np. podcast Oli i Weroniki) lub słyszeliście na ten temat coś od znajomych. Czym jednak w ogóle jest ADHD i jak wygląda proces diagnozy?

Skrót ADHD pochodzi od angielskiej nazwy attention deficit hyperactivity disorder. Tłumacząc go w sposób dosłowny, możemy od razu znaleźć dwa ważne objawy ADHD: zaburzenie deficytu uwagi i hiperaktywności.

Deficyt uwagi składa się z problemów z koncentracją, utrzymaniem uwagi przez dłuższy czas, robieniem ,,głupich” błędów (jak pomylenie plusa z minusem podczas rozwiązywania zadania matematycznego) czy zapominaniem.

Hiperaktywność zaś łączy się z trudnością usiedzenia w jednym miejscu, nadmierną gadatliwością, a także poczuciem wewnętrznego niepokoju, gdy nie ma możliwości poruszania się.

Jeszcze do niedawna ADHD diagnozowano jedynie u ,,niegrzecznych chłopców” – tych krzyczących, nie do uspokojenia. Niewiele wiedzieliśmy na temat tego, co się dzieje z tymi ,,niegrzecznymi chłopcami” gdy dorastają. W ogóle też nie mieliśmy wiedzy na temat ADHD u dziewczynek czy kobiet. Jednak nauka – tak samo jak natura – nie lubi próżni.

Pamiętajmy jednak – na co zwraca również coraz więcej osób, które mają ADHD – o dwóch kwestiach:

ADHD to całe spektrum i u każdej osoby może objawiać się trochę inaczej, a także w trochę innym nasileniu.

Nasz temperment (czyli w pewnym sensie źródło naszego charakteru) i wychowanie wpłynęło na to, jak mogło rozwinąć się u nas ADHD. Jedni przez to nigdy się nie będą spóźniać (bo zostali na przykład wychowani przez bardzo kontrolujących, zasadniczych rodziców) i przez to przybędą na spotkanie o wiele za wcześnie, inni zaś notorycznie się będą spóźniać.

To, że komuś zdarza się zgubić klucze, nie oznacza, że ten ktoś ma ADHD.

Pamiętajmy, że poza objawami, ważne jest też, jak bardzo te objawy wpływają na funkcjonowanie lub wręcz niemożność normalnego funkcjonowania. 

A teraz pytanie, jakie objawy powinniśmy u siebie zauważyć, aby poważnie zastanowić się nad diagnozą w tym kierunku?

Po pierwsze – wspomniany już deficyt uwagi. Może on charakteryzować się trudnością w skupieniu (zwłaszcza w przypadku skomplikowanych zadań), łatwym rozpraszaniem, problemami z organizacją i planowaniem czy gubieniem przedmiotów/

Po drugie – nadruchliwość. Jest to objaw, który stereotypowo jest kojarzony z krzyczącym i biegającym ,,niegrzecznym chłopcem”. Jednakże nadruchliwość powinniśmy równiez rozumieć jako napięcie i niepokój, trudność z siedzeniem w bezruchu (co może powodować bawienie się zegarkiem, włosami, poruszaniem nogą). 

Po trzecie – impulsywność. Osoby z ADHD mogą działać bez zastanowienia, mają trudność z kontolowaniem emocji, co w niektórych przypadkach może się wiązać z impulsywnym wydawaniem pieniędzy czy uzależnieniami.

Oczywiście wspomniane objawy są opisane na przykładzie osoby dorosłej. Jeśli widzisz u siebie niektóre z nich (pamiętaj, że ADHD to spektrum, a nie oferta pracy, nie musisz spełniać wszystkich wymogów!;)) warto zastanowić się nad diagnozą w tym kierunku. I w tym momencie przechodzimy do drugiej części tego artykułu:

Jak wygląda diagnoza?

Po pierwsze, trzeba wybrać specjalistę. Często na wielu grupach pojawia się pytanie: zacząć od psychiatry czy psychologa. Jest grono psychiatrów, którzy wykonują całą diagnozę w stronę ADHD (choć z mojego doświadczenia, trudno się do nich dostać). To, czy wybierzesz od razu pójście do psychiatry, czy zdecydujesz się na rozpoczęcie diagnozy u psychologa, zależy tak naprawdę tylko od Ciebie.

Ja rekomenduję zawsze rozpoczęcie wizyt od psychologa. Kwestia finansowa i tak jest taka sama – niezależnie czy wybierzesz psychologa, czy psychiatrę, etycznie powinieneś/aś/_ odbyć kilka wizyt, gdzie specjalista wypyta Cię o Twoje życie, objawy i wykona odpowiednie testy. Jeśli diagnosta po jednej wizycie diagnozuje u Ciebie ADHD i otrzymujesz leki – nie mówię, że to  nie jest możliwe, ale – przyjrzałabym się tej diagnozie z dystansu.

Dodatkowo, jeżeli zdecydujesz się na spotkanie z psychologiem i psychiatrą, obserwuje Cię dwóch specjalistów. Wpierw psycholog wykonuje testy i konsultacje, po czym tworzy dokument zwany opinią, bądź diagnozą psychologiczną. Z tym dokumentem zapoznaje się psychiatra, po czym potwierdza bądź obala tę diagnozę. Zmniejsza to prawdopodobieństwo błędu.

To, jak będzie wyglądała Twoja diagnoza zależy od specjalisty. Na pewno czeka Cię kilka spotkań i omówienie swojego życia, zwłaszcza fragmentów powiązanych z objawami ADHD. Specjalista wypyta Cię o objawy zarówno z czasów szkolnych jak i z dorosłego życia.

Oprócz tego specjalista może również użyć testów sprawdzających zdolność funkcji wykonawczych, np. Test Figury Złożonej Rey’a, Test Kolorowych Połączeń czy popularny test – MOXO. Jednak niektórzy specjaliści zwracają uwagę, że osoby z ADHD mogą bardzo dobrze przejść tego typu testy. Wykonanie testu może przynieść szybką gratyfikację, w tym przypadku – wyczekaną diagnozę, co może spodować lepsze skupienie. Po drugie, właśnie to skupienie – zwane hyperfocusem (co u osób z ADHD charakteryzuje się pełnym skupieniem nad konkretną rzeczą przez ileś godzin, przez co mogą nawet zapomnieć o napiciu się czy pójściu do łazienki) może również spowodować lepsze wyniki.

Diagnosta może również poprosić Cię o wypełnienie kilku testów przesiewowych, które mają za zadanie potwierdzić główną diagnozę.

Następnie, po zebranych materiałach, specjalista stworzy na ich podstawie opinię, która zostanie przekazana do osoby badanej. Może być jednak tak, że aby dostać diagnozę w formie papierowej trzeba będzie dodatkowo zapłacić. My w Fali Wsparcia robimy to w cenie całej diagnozy.

Czy można się przygotować do diagnozy?

Jak najbardziej! Zachęcałabym na początku do poczytania o objawach i zastanowienia się nad tym, jak mogły one ukazywać się zarówno w Twoim dorosłym życiu jak i w dzieciństwie. Warto porozmawiać z rodzicami, zwłaszcza o czasach, których możesz nie pamiętać (często już z okresu niemowlęcego można wyciągnać pewne informacje – jak przeskakiwanie pewnych kamieni milowych czy nabywanie pewnych umiejętności szybciej bądź później). Jeśli z czasów szkolnych pozostały Ci też jakieś opinie od psychologów/pedagogów/nauczycieli, warto je przynieść i pokazać diagnoście. 

Zaś jeśli nie jesteś pewien czy diagnoza ADHD dotyczy właśnie Ciebie – zawsze możesz zrobić dostępne w internecie testy przesiewowe. Pamiętaj proszę, że testy przesiewowe nie diagnozują! One raczej wstępnie pokazują, czy w ogóle może dotyczyć cię ten temat. Jednym z dostępnych testów jest ASRS (Adult ADHD Self-Report Scale; tu dostępne w wersji angielskiej: LINK). 

Mam nadzieję, że decyzja o diagnozie pozwoli Ci znaleźć odpowiedzi na dawno niezadane pytania. Może wcale nie jesteś inny/a/e czy coś jest z Tobą nie tak (jak często myślą o sobie osoby neuroatypowe przed diagnozą) tylko nie otrzymałeś/aś/oś odpowiedniej nazwy na część siebie. Trzymam kciuki!

Autorka tekstu

mgr Anna Olechowska - psycholożka, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna (cert. PTTPB nr 1880), doktorantka na Akademii Pedagogiki Specjalnej. Pracuje terapeutycznie z osobami dorosłymi indywidualnie i grupowo, a także prowadzi zajęcia na uczelniach zarówno prywatnych jak i publicznych. W swojej pracy korzysta z umiejętności terapii dialektyczno behawioralnej (ukończyła kurs całościowy w nurcie DBT), terapii schematów i terapii akceptacji i zaangażowania (ACT). Prywatnie ćwiczy jogę, jeździ na rowerze, podróżuje i ogląda co nowe seriale i filmy z powodu swojej miłości do popkultury.